Een groep maatschappelijke organisaties sleept de Nederlandse Staat voor de rechter om risicoprofilering van burgers te stoppen. Door het risicoprofileringssysteem SyRI zijn burgers al bij voorbaat verdacht voordat ze iets hebben misdaan. Het Ministerie van Sociale Zaken voegt op grote schaal persoonsgegevens samen en trekt daaruit voorbarige conclusies over burgers, met ingrijpende gevolgen. Dit alles onder de noemer van fraudebestrijding.
Gelukkig zijn verschillende organisaties uiterst waakzaam. Het gaat om een samenwerking tussen de juridische coalitie die bestaat uit het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten (NJCM), Stichting Privacy First, Stichting KDVP en Stichting Platform Bescherming Burgerrechten en ook auteur Tommy Wieringa heeft zich als mede-eiser bij de rechtszaak aangesloten. Hij zal met publicist en filosoof Maxim Februari optreden als ambassadeur van de campagne die rondom de rechtszaak zal worden gevoerd. De procedure wordt behandeld door Deikwijs Advocaten.
In tegenstelling tot de privacywetgeving, worden burgers die door Systeem Risico Indicatie zijn doorgelicht, daarover niet ingelicht. De enige manier om te weten of je door SyRI als risico wordt gezien, is door zelf inzage te eisen. Wanneer de overheid persoonsgegevens van burgers gebruikt zonder dat de burger deze uit eigen beweging afgeeft, is ze wettelijk verplicht deze persoon daar over in te lichten en het doel aan te geven waarvoor de gegevens worden gebruikt. Door deze informatieplicht houden burgers zicht op wie hun persoonsgegevens ontvangt, waarvoor ze kunnen worden gebruikt en wat de gevolgen hiervan kunnen zijn.
SyRI
In SyRI, het Systeem Risico Indicatie van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) dat ingevoerd is in 2014, worden op grote schaal persoonsgegevens van Nederlandse burgers samengevoegd en geanalyseerd. Het wordt gebruikt om burgers te scannen op frauderisico. Met behulp van geheime algoritmen wordt een risicoanalyse gemaakt. Wanneer volgens SyRI sprake is van een verhoogd risico op overtreding van één van de vele wetten, dan komen zij in het Register Risicomeldingen, dat toegankelijk is voor overheidsinstanties.
De burger weet niet welke gegevens zijn gebruikt, welke analyses zijn toegepast en wat hem of haar al dan niet tot een ‘risico’ maakt. SyRI kan echter ingrijpende gevolgen hebben. Overheidsinstanties kunnen naar aanleiding van zo’n risicomelding:
- Boetes opleggen
- Uitkeringen intrekken
- Strafrechtelijke procedure starten
Het is voor de burger onmogelijk te achterhalen hoe een risicomelding tot stand is gekomen en een onjuiste melding te weerleggen. Dit betekent dat het bewijs van het tegendeel bij de burger komt te liggen.
Volgens de initiatiefnemers betekent de toepassing van SyRI een schending van fundamentele rechten, waaronder het recht op een eerlijk proces. Zij schrijven dat de informatiemacht van de overheid wordt uitgebreid op ondoorzichtige wijze en dat burgers bij voorbaat verdacht worden.
Op deze manier kan vrijwel alle informatie die burgers delen met de overheid tegen hen worden gebruikt.
EVRM
De coalitie is van mening dat SyRI in strijd is met het recht op privacy (artikel 8 Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Dat recht wordt door de Nederlandse Staat misbruikt om bevoegdheden op te rekken. Met een beroep op de fundamentele mensenrechten hoopt de coalitie een halt toe te roepen aan dit soort praktijken.
Minister Asscher
Privacytoezichthouder Autoriteit Persoonsgegevens (AP) wees de minister meerdere malen op het feit dat de overheid bij het koppelen van persoonsgegevens niet voldeed aan haar informatieplicht.
Burgers die door de bestandskoppeling werden gecontroleerd waren hier ten onrechte niet over geïnformeerd, aldus de AP in haar advies
In 2013 was de toenmalig minister Asscher (PvdA) desgevraagd niet van plan om de duizenden burgers wier gegevens door SyRI zonder hun medeweten worden gekoppeld en gebruikt voor risicoanalyses, daarover in te lichten: “Niet alleen zou dit een onevenredige inspanning vergen van de overheid, maar het zou ook de modus operandi vrijgeven waaraan calculerende burgers hun gedragingen zouden kunnen aanpassen”, stelde hij in reactie op de bezwaren van de Raad van State.
Volg de campagne met nieuws en updates over de rechtszaak tegen de staat én SiRY op bijvoorbaatverdacht.nl
Rob Vellekoop, 25 januari 2018
