In Amsterdam organiseren twee instanties een volksinitiatief om de burgemeester door de bevolking te laten kiezen in plaats van door de Minister aan te wijzen. Amsterdammers hebben zelfs de mogelijkheid een lokaal referendum aan deze kwestie te wijden. Er zijn nog twee andere plaatsen die qua directe democratie ver vooruitlopen op de rest van lokaal Nederland.
Vandaag lanceert Meer Democratie samen met een comité van Amsterdammers het volksinitiatief ‘Wij willen onze burgemeester kiezen!’ Elke Amsterdammer van 18 jaar of ouder kan dit ondertekenen.
De organisatoren zeggen:”Ons doel is om de gemeenteraad van Amsterdam te overtuigen dat zij een verkiezing moet organiseren wie de nieuwe burgemeester van Amsterdam moet worden. De burgemeester is de belangrijkste politieke figuur in de lokale politiek, en wij vinden het van de zotte dat wij niets te zeggen hebben over wie dat moet worden. Nederland is zo’n beetje het enige land in Europa waar de burgemeester nog steeds benoemd wordt in plaats van gekozen!”
Als het volksinitiatief door minimaal 1200 Amsterdammers getekend wordt, dan moet de gemeenteraad het plan behandelen en erover stemmen.
Amsterdammers van 18 jaar of ouder kunnen op deze officiële pagina van het volksinitiatief van de gemeente Amsterdam tekenen Link.
Het comité
Het comité “Wij willen onze burgemeester kiezen!” is gevormd op initiatief van Meer Democratie en bestaat uit Frits Huffnagel (oud-VVD-wethouder Amsterdam en consultant), Boris van der Ham (oud-Kamerlid D66 en voorzitter Humanistisch Verbond), Sadet Karabulut (Tweede Kamerlid SP), Farid Tabarki (oprichter Studio Zeitgeist), Erik van Bruggen (partner campagnebureau BKB) en Niesco Dubbelboer (woordvoerder Meer Democratie en oud-Kamerlid PvdA).
Op landelijk niveau is men bezig de gekozen burgemeester mogelijk te maken. Maar dit duurt de Amsterdammers te lang en zeggen ze, het is een goede Amsterdamse gewoonte om voorop te lopen met democratische innovaties.
Het plan
Uiteindelijk wordt de nieuwe burgemeester van Amsterdam benoemd door de minister, na aanbeveling van de gemeenteraad. De raad begint het selectieproces met het opstellen van een profielschets. Hierin kan de Amsterdamse gemeenteraad als selectiecriterium opnemen dat de burgemeesterskandidaten zichzelf als zodanig bekendmaken, en meewerken aan een verkiezing annex burgerraadpleging.
Vervolgens organiseert de gemeenteraad een verkiezing annex burgerraadpleging waarin alle kiesgerechtigde Amsterdammers kunnen stemmen op de kandidaten. Als er meer dan twee kandidaten zijn, stellen wij voor dat de kiezers een volgorde van voorkeur aangeven. Zo kan in één ronde worden vastgesteld welke kandidaat over het breedste draagvlak beschikt.
Volksinitiatief in Amsterdam
Amsterdam heeft in 2003 het zogenaamde volksinitiatief ingevoerd: een referendum over een door burgers geschreven voorstel. In de Amsterdamse ‘Verordening op het burgerinitiatief, het volksinitiatief en het referendum’ is geregeld dat als burgers een volksinitiatief in de raad inbrengen, en de raad het afwijst, de burgers het recht hebben om – na het halen van een hogere handtekeningendrempel – een referendum over hun plan af te dwingen. Alleen Nijmegen en Oosterhout kennen dit ook. Dat betekent dat ze ook een stok achter de deur hebben: als de gemeenteraad het plan afwijst dan kunnen ze het plan direct aan alle Amsterdammers voorleggen via een referendum.
De gemeente Amsterdam heeft een pagina ter beschikking voor burger-, volksinitiatieven en referenda. Via deze pagina kunnen kiesgerechtigden van Amsterdam digitaal een burgerinitiatief, volksinitiatief (eventueel gevolgd door een verzoek om een volksstemming) of referendumverzoek indienen bij het college van burgemeester en wethouders en de benodigde handtekeningen hiervoor digitaal verzamelen. Behalve digitaal kunnen zij de handtekeningen ook op papier verzamelen.
Burgerinitiatief
Het burgerinitiatief geeft de Amsterdammer het recht om een eigen voorstel op de agenda van de gemeenteraad te plaatsen. Hiervoor heeft hij 200 handtekeningen nodig van kiesgerechtigde Amsterdammers. Een aantal onderwerpen zijn uitgesloten. Zo mag het voorstel bijvoorbeeld niet gaan over beslissingen over individuele kwesties, de hoogte van de tarieven en de begroting. Ook mag het voorstel een raadsbesluit dat in afgelopen vier jaar is genomen niet aanzienlijk aantasten. De gemeenteraad neemt over het voorstel een besluit. Daarmee eindigt de procedure.
Volksinitiatief
Het volksinitiatief gaat een stapje verder. Hiermee kan de burger een eigen voorstel op de agenda van de raad zetten. De gemeenteraad kan positief of negatief besluiten over het voorstel. Dat laatste houdt in dat de gemeenteraad het voorstel afwijst of er anders over besluit. Als de burger het niet eens is met het raadsbesluit, dan kun hij/zij het voorstel vervolgens aan de Amsterdammers voorleggen via een volksstemming.
Voor een volksinitiatief zijn 1200 handtekeningen nodig. Bovendien zijn er meer uitzonderingsgronden dan bij een burgerinitiatief.
Voor het houden van een volksstemming zijn vervolgens tenminste 27.000 handtekeningen nodig. De uitslag van een volksstemming (of referendum) is geldig bij een opkomst van minimaal 20%.
Referendum
Als de Amsterdamse burger het oneens is met een voorgenomen raadsbeslissing, dan kan hij hierover een referendum organiseren. Voor een referendum is eerst een aankondiging (met 1200 handtekeningen) nodig. Daarna wordt gekeken of het onderwerp niet onder de uitzonderingsgronden valt. De aankondiging wordt betrokken bij de voorgenomen beslissing van de gemeenteraad. Als de raad het niet eens is met het voorstel zoals opgenomen in de aankondiging van het referendumverzoek, dan stopt de verdere besluitvorming totdat duidelijk wordt of het referendum doorgaat.
Vervolgens is een inleidend referendumverzoek (waarvoor 6750 handtekeningen nodig zijn) en daarna een definitief referendumverzoek (20.250 handtekeningen) vereist. Voor het houden van het referendum zelf zijn na de aankondigingsfase dus in totaal 27.000 handtekeningen nodig. De uitslag is geldig bij een opkomst van tenminste 20%.
De gemeenteraad heeft altijd het laatste woord om te besluiten of er zwaarwegende belangen zijn die zich verzetten tegen een volksstemming of referendum.
Dit laatste is een lelijke streep door de democratische rekening. Op die manier kan je als burger nog steeds het bos in gestuurd worden. Hoe dan ook het is in ieder geval een verademing dat in drie steden lokale referenda enigszins mogelijk zijn. Het wachten is op meer gemeentes die hun inwoners nog meer invloed op het beleid (durven) geven.
Rob Vellekoop, 5 februari 2018
