De voorzitter (president) van de EU heeft gezegd dat wanneer de verkiezingen vandaag in Italië ‘een moeilijke kant opgaan’ er instrumenten zijn. Met deze uitspraak van enkele dagen geleden beïnvloedt ze de verkiezingen in dat land. Is dit pure bluf of heeft ze ook werkelijk de macht om in te grijpen?

Uitspraak Von der Leyen

“We zullen de uitslag van de stemming in Italië bekijken. Als het een moeilijke kant opgaat, hebben we instrumenten, zoals in het geval van Polen en Hongarije”, zo drukt Ursula von der Leyen zich uit in Princeton, in de VS, als antwoord op een vraag van een Italiaanse studente over de verkiezingen in Italië van deze zondag. “Als het de goede kant opgaat dan, en mensen…. zoals altijd, waaraan regeringen altijd verantwoording schuldig zijn, spelen een belangrijke rol.”

De “moeilijke kant” blijkt als je de rest van haar antwoord beluistert de “verkeerde kant” te zijn. De president van de EU vertelt de kiezer wat goed is en slecht en als er niet naar haar wordt geluisterd, dan grijpt ze in.

Von der Leyen threatens the Italians: “We will see the result of the vote in Italy. If things go in a difficult direction, we have tools, as in the case of Poland and Hungary.” A desperate attempt to influence the vote in Italy that runs towards the far right. Game over Ursula! pic.twitter.com/MhkaiQus9x

— RadioGenova (@RadioGenova) September 23, 2022

De toespeling lijkt gericht te zijn op Italiaanse politici die pro-Poetin zijn maar ook pro-Orban. Orban is de Hongaarse premier die door een resolutie van het Europees Parlement als “niet volledig democratisch” wordt gedefinieerd. En daarom straf krijgt van de Europese Commissie, het dagelijkse bestuur van de EU.

Naar verwachting zal vandaag het conservatieve blok de Italiaanse parlementsverkiezingen winnen.

Ingreep Hongarije

Het Europarlement heeft de afgelopen week een resolutie aangenomen waarin staat dat Hongarije niet langer gezien kan worden als een volledige democratie.

Von der Leyen verwees naar de mogelijkheid die de Europese Commissie heeft om Europese gelden naar lidstaten te stoppen waarvan ze vinden dat deze de rechtsstaat. De Europese Commissie heeft voorgesteld om Hongarije te korten met 7,5 miljard Euro. De conservatieve regering van Orban is al langer in botsing met Brussel vanwege hun steun aan traditionele waarden en hun tegenstand tegen massa-immigratie.

Volgens de Hongaarse minister van Justitie Varga tijdens een interview met Die Welt in 2020 koppelt de Europese Unie het vage criterium van ‘rechtsstaat’ aan financiële steun aan landen als Hongarije en Polen. Deze landen hebben conservatieve standpunten over migratie, multiculturalisme en christelijke waarden.

Op deze manier geeft de EU een statement af dat het financiële consequenties heeft wanneer lidstaten de mainstream mening over die onderwerpen niet volgen. Volgens Varga is dit je reinste chantage. Op deze manier kunnen ongewenste regeringen ten val gebracht worden.

Dit betekent dat Von der Leyen dus echt de mogelijkheid heeft als dagelijks bestuurder om op te treden tegen een nieuwe Italiaanse regering als deze niet voldoet aan het EU-criterium van rechtsstaat.

Kunnen landen hiertegen iets ondernemen?

Eigenlijk is de enige stap om hiertegen succesvol iets te ondernemen uit de Europese Unie stappen.

Laten we even kijken op welke manier de EU is opgebouwd.

Voorzitter of President

Het is opvallend dat er in het Engels over ‘president van de commissie’ gesproken wordt, terwijl de Nederlandse vertaling hiervan ‘voorzitter’ is. Het klinkt ook heel anders door te spreken over 4 voorzitters dan over presidenten. In de verklaring over de uittreding van de Engelsen wordt bijvoorbeeld gesproken over de president van de Europese Commissie Juncker. Gevoelsmatig heeft een voorzitter veel minder macht dan een president. Vandaar dat ik deze 4 leiders van de EU liever ‘president’ noem. Zij hebben namelijk veel meer macht dan de term voorzitter doet (wil doen) vermoeden.

Europese Raad

Van de Europese Raad is op dit moment de Belg C. Michel voorzitter / president.

De voorzitter van het Europarlement is R. Mertsola.

De voorzitter van de Raad van Ministers is iedere zes maanden een ander land. In deze periode is de Tsjechische premier dus voorzitter van de EU.

Tot slot hebben we de president met de meeste macht, de Duitse Von der Leyen van de Europese Commissie.

Europese Commissie

De voorzitter / president van de Commissie wordt benoemd voor 5 jaar door de Europese Raad na overleg met het Europese Parlement. Iedere lidstaat heeft 1 commissaris met zijn of haar eigen portefeuille.  Timmermans vertegenwoordigt Nederland en doet onder andere betere regelgeving en interinstitutionele betrekkingen. De commissie neemt het initiatief voor nieuwe wetten en legt deze voor aan het Europese Parlement en de Raad van vakministers (niet te verwarren met de Europese Raad).

Deze commissie functioneert onafhankelijk van de lidstaten en heeft het recht om wetsvoorstellen (het Europarlement heeft dit niet) in te dienen. Een andere taak is die van controle op de uitvoering van de wetten. Ze vormt het dagelijks bestuur, daarbij ondersteund door 25.000 ambtenaren.

Ze checkt of wetten daadwerkelijk worden uitgevoerd. Daarnaast vertegenwoordigt de commissie de Europese Unie, bijvoorbeeld bij onderhandelingen over vrijhandelsverdragen als TTIP, en dergelijke naar buiten. Voor wat betreft de relatie met het Europees Parlement blijkt dat door de commissie ingediende wetsvoorstellen uiteindelijk in de kern weinig veranderen nadat de Raad en het parlement zich hierover gebogen hebben.

Stel dat Italië vindt dat Von der Leyen vanwege haar uitspraak, de onafhankelijkheid van dit land schendt, en wil dat zij opstapt dan kan dit alleen door de hele commissie naar huis te sturen. Hiervoor is een twee derde meerderheid in het Parlement nodig. Dat betekent dat dit een bijna onmogelijke zaak is. Vandaar dat Von der Leyen deze uitspraak met zoveel gemak kan doen. Het zal voor haar positie zo goed als geen consequenties hebben.

De commissieleden worden voor hun benoeming niet door het Europarlement voorgedragen en zijn dus evenmin rechtstreeks door de burgers verkozen. Dat betekent dat Von der Leyen weliswaar regelmatig het woord democratisch in de mond neemt, maar niet op een democratische manier aan de macht is gekomen. En deze macht benut ze optimaal!

Rob Vellekoop, 25 september 2022