Op mijn zoektocht naar een organisatorische basis voor een Nieuwe Wereld ben ik de Wendat tegengekomen. Een Amerindiaanse samenleving die gedijde in het huidige Quebec. Zij laten zien dat een samenleving zonder de leiders, zoals wij die denken nodig te hebben, prima kan werken. Als bron van inspiratie volgt hier mijn samenvatting van het boek van de Wendat Georges E. Sioui ‘Huron/Wendat, the heritage of the circle’.

Het begin van alles

In het boek ‘Het begin van alles‘  worden de beide uitgangspunten klip en klaar van onze samenleving uit de doeken gedaan. Het zijn twee verhalen waaraan in feite ons dagelijks leven is opgehangen.

Het eerste basisverhaal of narratief is afkomstig van de filosoof J.J. Rousseau. Deze Zwitser ging ervan uit dat de oorspronkelijke onschuld van de mensheid en onze ongewilde vertrek hieruit zou leiden tot slavernij. De mensheid komt voort uit jager-verzamelaars die in kleine groepen over de wereld verspreid leefden. Na de landbouwrevolutie en de opkomst van de steden zou de ‘beschaving’ en ‘de slaaf’ zijn ontstaan, zo luidt het verhaal. Dit leidde tot de opkomst van ‘alles wat slecht is aan het menselijk leven’. Denk daarbij aan het patriarchaat, staande legers, massa-executies en bureaucratie’.

Het tweede narratief komt uit de koker van Hobbes. De Engelsman meende dat mensen zelfzuchtige wezens zijn en verre van onschuldig, die in feite leven in een oorlogstoestand. Dankzij mechanismen van onderdrukking, denk aan regering, rechtbank en politie, is er enige vooruitgang geboekt. Met andere woorden onze ‘lagere instincten’ moeten onderdrukt worden en daarvoor is een heus apparaat opgetuigd.

Voor het eerste verhaal verwijs ik naar de Bosnische piramides die met veel kennis van bouwkunde, astronomie en energie zijn gemaakt en waarvan de bouwers toch moeilijk eenvoudige jager-verzamelaars zijn te noemen. Het tweede verhaal wordt weerlegd door de manier waarop de Huron of Wendat (spreek uit ‘one dot’) hun maatschappij organiseerden.

Kring

De schrijver Georges E. Sioui is zelf Wendat en baseert zijn studie op wat hem door zijn familie is doorgegeven, samen met beschrijvingen van de toenmalige samenleving door Jezuiten en de historicus Gabriel Sagard in de 17e eeuw. Dit gebeurde tijdens de verovering door de Fransen van het gebied dat tegenwoordig het Franstalige deel van Canada is.

Het leven van de Wendat speelde zich af in een gewijde kring van relaties. Zij zagen het universum als een grote keten van relaties, die een grote familie vormt. De mens neemt deel aan deze kring of cirkel op dezelfde manier als iedere andere vorm van leven. Alles is vrij en gelijk: mannen, vrouwen, dieren, planten, mineralen, lucht, zon, water, vuur, geesten.

De basis vormde het zogenaamde ‘kinship’ of verwantschap. In 1650 waren er acht clans genoemd naar dieren. Zoals bijvoorbeeld Schildpad, Wolf, Beer, Hert, Bever en Havik. Binnen een dergelijke cirkel ging men uit van erkenning van de ander als aanvulling van zichzelf en het elkaar behandelen met respect. Deed men dit niet dan volgde uitsluiting.

Deze clans bestonden eveneens bij andere Amerindianen, waardoor de integratie tussen de verschillende volken gemakkelijker verliep. Zo kon je wanneer je als Wendat van de clan Beer bescherming en gastvrijheid verwachten wanneer je bij de Iroquois of Neutral op bezoek ging, bij leden van dezelfde clan.

Op deze manier werden vreemdelingen snel opgenomen en was dit volgens Sioui dan ook de oorspronkelijke bedoeling van het ‘clan kinship’.

Privébezit

Het middel om de cirkel of de kring af te breken was door invoering van privé-eigendom. Dat is wat de Franse veroveraars dan ook deden. Hierdoor verdween de solidariteit tussen individuen, families en sexen. Het was de vervanger van het clansysteem, waarin geen privébezit thuishoort.

Het gevolg hiervan was het onderwerpen van de vrouw aan de man wat een eerste stap was ‘en cruciale om een bevolking te creëren die loyaal was aan de Fransen’. Terwijl hierna de mannen weer onderworpen werden aan het Franse gezag.

Dit zorgde ook voor het einde van de organisatie van de Wendat waar leiders een hele andere waren dan zoals wij die kennen in onze vorm van samenleven.

Leiderschap

Allereerst is van belang te weten dat beslissingen binnen de gemeenschap werden genomen op basis van consensus of instemming van alle leden. De consequentie hiervan was dat de gemeenschappen niet al te groot konden worden. Overschreden ze een zekere omvang dan splitste zich een groep af. De binding tussen de groepen bleef echter bestaan, zoals we gezien hebben hiervoor.

Bij de Wendat staat individuele vrijheid of controle over het eigen leven bovenaan. Voorwaarden daarvoor zijn toegang tot kennis en informatie plus de vrije deelname aan openbare zaken. (In Europa werd kennis gereserveerd voor de elite)

Zo worden beraadslagingen bijna iedere dag gehouden in de dorpen, over bijna alle zaken. Iedereen heeft hierbij toegang en mag zijn mening geven. Er is immers consensus nodig om tot beslissingen te kunnen komen. De leiders van de Wendat  (garihoua, bij de Iroquois: royaner, bij de Algonki: okimao) waren niet meer dan woordvoerders. Zij konden nooit zonder volledige instemming van de bevolking praten of handelen over welk onderwerp dan ook.

In tegenstelling tot de leider in de Westerse samenleving, was bij de Huron de ideale leider een wijze en dappere man, die zijn dorpsgenoten begreep en hun steun wist te winnen dankzij zijn gulheid, overtuigingskracht en oordeel.

Autoriteit

In plaats van dat de leider eisen stelt aan zijn volk, zien we hier een compleet andere gang van zaken.

Het leven van de Amerindiaanse leider was als volgt. Er werd van hem verwacht dat hij voor vermaak zorgde en voor de opvang van bezoek. Hij moest grote reizen ondernemen en tijdens voor vergaderingen zorgen voor voeding en amusement voor de bezoekers. Hiervoor moesten hij en zijn familie dus harder werken.

Tegelijkertijd moest hij dat wat hij ontving van het bezoek afstaan aan zijn dorpsgenoten om zijn reputatie van vrijgevigheid hoog te houden. Zonder deze acties zou hij geen steun van de bevolking meer krijgen. Dit omdat een leider alleen autoriteit kon winnen via persoonlijke opoffering, waarvoor hij vriendschappen kon ontwikkelen met ieder die hij vertegenwoordigde.

Straf

Bij het geven van straf ging het er niet om de dader voor zijn dader te berispen, maar om het opwekken van bewustzijn tegenover hen die hem het meest na waren.

Zo werd moord beschouwd als misdaad. Dieven, moordenaars en verraders werden bestraft. De moordenaar en zijn dorp moesten het overlijden van de persoon compenseren in de vorm van goederen en speeches voor de nabestaanden. Van dieven daarentegen kon je als slachtoffer nemen wat van jou was en daarnaast dat wat je wilde.

Dus niet de schuldigen, zoals bij Hobbes, ondergingen de straf maar de gemeenschap waarvan het individu deel uitmaakte.

Al met al

Het tweede narratief van Hobbes meende dat mensen zelfzuchtige wezens zijn en verre van onschuldig waren. Zij leefden in feite in een oorlogstoestand. Dankzij mechanismen van onderdrukking, denk aan regering, rechtbank en politie, was er enige vooruitgang geboekt. Met andere woorden onze ‘lagere instincten’ moesten onderdrukt worden waarvoor een onderdrukkingsapparaat is opgetuigd.

De Wendat hebben geen onderdrukking nodig. In de kleine zelfverzorgende gemeenschappen ontbreekt privébezit en leven de mensen van wat de natuur en hun landbouw opbrengt. Daarnaast is er sprake van handel om goederen die zij niet produceerden aan te vullen. Met hun systeem van kinship clans lopen dwarsverbanden door alle gemeenschappen heen, die ervoor zorgden dat ze aan elkaar gelieerd waren. Ook dat ze in tijd van nood elkaar hielpen.

Belangrijk is bovendien dat de gemeenschappen niet te groot konden worden omdat dan de beraadslagingen praktisch onuitvoerbaar werden. Met andere woorden megasteden zoals in de westerse wereld zijn onmogelijk. De nadruk ligt op klein in plaats van steeds groter.

Niet alleen privé-eigendom is afwezig maar ook de leider die boven alles en iedereen staat met onbeperkte macht, zoals wij dit kennen uit onze samenlevingsvorm. In plaats van een leider te hebben die zich verrijkt ten koste van de burgers, hadden de Huron leiders die de bevolking moest dienen. Deed deze dat niet of niet goed genoeg dan was hij geen leider meer.

Ook is bekend dat bevelen van de leider niet opgevolgd hoefden te worden. En de dagelijkse beraadslagingen zorgden ervoor dat ieder lid van het dorp gekend werd, zonder zijn instemming was er geen beslissing mogelijk.

Je zou kunnen concluderen dat de positieve eigenschappen zoals generositeit, dienstbaarheid en hulp gewaardeerd werden door de gemeenschap. Dit in tegenstelling tot bij ons waar bedrog, machtswellust en hebzucht de overhand hebben en bovendien door een weinig kritische bevolking geaccepteerd worden.

Al met al kunnen we elementen van de Wendat gebruiken als bouwstenen voor onze nieuwe wereld.

Rob Vellekoop, 21 januari 2024