Als je wilt begrijpen wat er met de massa tijdens de coronajaren, verkiezingen, demonstraties en opstanden gebeurt, dan moet je dit boek lezen. Recente en latere gebeurtenissen bewijzen dat hij het niet alleen begreep, maar als het ware voorspelde. Le Bon schreef al in 1895 op welke manier de massa zich gedraagt, eigenlijk als een wezen op zich die zowel misdadig als heldhaftig kan zijn. Machthebbers en leiders-in-spe lezen op welke manier ze de massa kunnen bespelen en het individu schrikt van de dingen waartoe hij binnen een massa in staat is.

De massa

Le Bon beschouwt de massa als een wezen, waarbinnen de individuen hun bewuste persoonlijkheid verliezen. Hij zegt dat binnen de massa de domheid wordt versterkt, niet de intelligentie. Het onbewuste gaat overheersen en de mens als onderdeel van de georganiseerde massa volgt pijnlijk genoeg louter zijn primitieve instincten. Daardoor wordt dit wezen onvoorspelbaar en zoals Gustave Le Bon schrijft:

“De massa wordt gemakkelijk een beul, maar even gemakkelijk een martelaar.”
“Het zijn de mensen in de massa die bereid zijn om te sterven voor een geloof of een idee.”

Hij ziet de massa als een tijdelijk wezen dat een gevoel van onoverwinnelijkheid heeft, waarbij elk gevoel of daad besmettelijk is voor de individuen die hun persoonlijk belang opofferen voor het collectieve.

Ik kan me volledig vinden in deze beschrijving. Als deelnemer aan de betoging tegen de Neutronenbom in de tachtiger jaren herinner ik me nog als de dag van vandaag de koude rillingen die over mijn rug liepen. Ik was onderdeel van de psychologische massa van 600.000 mensen die in Den Haag meeliepen in de demo. Het is namelijk alsof de massa van die duizenden mensen ademt, voelt en geluid maakt als een gigantisch groot wezen. Een wezen dat alles kan verslinden dat hij op zijn weg vindt.

Toch is volgens Le Bon de grootte van een dergelijke groep niet zo relevant, want zodra een aantal individuen bij elkaar zijn, vormen ze volgens hem al een psychologische massa. Die kan als gemengde massa bestaan uit allerlei soorten individuen of die een unieke band gemeen hebben (bijvoorbeeld geloof), personen met hetzelfde beroep of met een gemeenschappelijk belang (bijvoorbeeld de boerenklasse of burgerlijke klasse).

Macht

Dat wat hij deelt over het beheersen of manipuleren van de massa is verplichte kost voor politieke leiders, maar ook voor mensen die zich niet willen laten overheersen door een paar omhooggevallen dwazen.

Over de gevoelens van de massa stelt Le Bon vast dat ze primitief, overdreven en zelfs extreem zijn. De massa buigt altijd voor krachtige autoriteit, wat samen met onverdraagzaamheid een geweldige cocktail voor dictators moet kunnen opleveren. Deze moeten dan wel inspelen op de verbeeldingskracht van de massa, die Le Bon beschouwt als de basis van de macht van politici.

Daarvoor moeten ze alles wat tot de verbeelding spreekt voorstellen in de vorm van beelden. Het gaat dus niet om feiten, maar op de manier van presentatie en verspreiding. Beelden roep je op met woorden en zinnen, waarbij het gaat over woorden met een betekenis die het meest onduidelijk is. Denk aan: democratie, socialisme, gelijkheid en vrijheid).

Bij deze beelden horen ook illusies. Hij zegt daarover:

“De bepalende factor in de evolutie van de mensheid is nooit de waarheid geweest, maar de leugen.” De massa kiest voor de illusie boven de waarheid!

Denk op dit moment aan een dreigende wereldoorlog III. Als de machthebbers met inzet van de media de mensen in de massa op de juiste manier weten te manipuleren zullen ze wel degelijk bereid zijn zich op te offeren voor het ideaal van ‘de vrije wereld’ dat hun wordt voorgehouden. precies op dezelfde manier waarop ze in de beide andere wereldoorlogen massaal hun leven gaven voor een ideaal.

Religieus gevoel

Dat ideaal noemt Le Bon het ‘religieuze gevoel’. Dat heeft de massa wel nodig. Kenmerken hiervan zijn onder andere, de vrees voor de magische macht hiervan, blinde onderwerping aan de bevelen, verlangen om ze te verspreiden en neiging om ieder die dit ‘geloof’ niet erkent als vijand wordt beschouwd. Het geloof in ‘het virus’ uit de coronatijd past naadloos bij dit religieuze gevoel.

Gustave Le Bon haalt de Romeinen als voorbeeld aan. Zij konden volgens hem vijf eeuwen standhouden omdat de keizer als een godheid werd vereerd. Hij schrijft hierover:

“Het is onmogelijk alles toe te schrijven aan angst en onderdanigheid.” “Je moet God voor ze zijn of anders ben je niets.”

Vandaar dat hij concludeert dat achter grote historische gebeurtenissen geen keizers, koningen of dictators zitten, maar de massa!

Er zijn twee actiemiddelen die de leiders kunnen inzetten om de massa op de juiste manier te bespelen.
Dat is het werken met bevestiging, herhaling en besmetting van boodschappen en de leider moet zorgen dat hij aanzien heeft, want deze vorm van macht kan onze kritische vermogens verlammen.

Hij geeft aan dat het moeilijk is een algemeen geloof te vestigen, maar als het er eenmaal is, dan is dit voor lange tijd onoverwinnelijk. Kijk bijvoorbeeld naar het geloof in democratie, dat het nog altijd goed doet in de westerse wereld!

Gustave Le Bon

Gustave Le Bon werd in 1841 geboren in Nogent-le-Rotrou, een Frans stadje onder Parijs. Hij stierf in 1931 op 90-jarige leeftijd. Gedurende zijn hele professionele leven was hij verbonden aan de universiteit van Parijs.

Le Bon was een getalenteerde wetenschapper met interesse voor antropologie, psychologie, sociologie, geneeskunde en natuurkunde. Hij leerde zichzelf Engels en Duits door alles van Shakespeare in die talen te lezen. In 1866 studeerde hij af als arts aan de universiteit van Parijs, maar in plaats van een praktijk te openen besloot hij schrijver te worden.
Hij was wars van politieke correctheid en aarzelde niet om zijn vaak nietsontziende, scherpe visie op de samenleving te geven.

De man was een enfant terrible en werd geschuwd door Franse academici en politici. Hij sprak zich openlijk uit tegen de democratie en het socialisme.